Czy skarga do PIP na placówkę medyczną zawsze skutkuje kontrolą

Podstawowym problemem z donosami jest to, że instytucja ta nie jest w żaden sposób regulowana przepisami. W praktyce anonimowe zawiadomienie do danego organu może złożyć każdy.

Zazwyczaj przedmiotem donosu są informacje o określonych naruszeniach, jakich miałaby się dopuścić placówka, której donos dotyczy.

Donos może złożyć zarówno pacjent rzeczywiście pokrzywdzony, jak i pacjent niezadowolony z leczenia, który chce się zemścić na placówce, nawet, mimo że obiektywnie w postępowaniu wobec niego nie było żadnych nieprawidłowości.

Donieść na placówkę może też pracownik, którego prawa pracownicze są przez placówkę naruszane, czy taki, który z jakichkolwiek przyczyn chce złośliwie zaszkodzić swojemu pracodawcy.

Zdarzają się donosy, których celem jest zwrócenie uwagi właściwych organów na realne nieprawidłowości. Często jednak donosy, zwłaszcza anonimowe, mają na celu tylko i wyłącznie sprowadzenie na daną placówkę niedogodności związanych z kontrolą.

To, czy donos był słuszny, czy jednak bezpodstawny niestety najczęściej można stwierdzić dopiero po przeprowadzonym postępowaniu kontrolnym lub w jego toku.

Ze względu na brak unormowań prawnych anonimowe zawiadomienie ma dla danego organu wyłącznie charakter informacyjny. Osoba donosząca przekazuje organowi informację o tym, że w danej placówce doszło do określonych nieprawidłowości lub naruszeń (informację prawdziwą lub nieprawdziwą).

To, czy na skutek donosu organ rozpocznie postępowanie kontrolne w placówce, na którą doniesiono (ze wszystkimi jego konsekwencjami), zależy już w zupełności od decyzji organu.

Złożenie anonimowego donosu nie obliguje organu do wszczęcia postępowania kontrolnego. Sam ocenia – na podstawie własnego doświadczenia – wiarygodność danego donosu oraz jego przydatność do realizacji funkcji kontrolnych.

Co do tego, jakie organy mogą kontrolować placówki medyczne, wynika z różnych aktów prawnych i różne mogą być przedmioty kontroli. W przypadku polskiego rynku ochrony zdrowia znaczna liczba placówek medycznych w przeważającej mierze opiera swoją działalność na wykonywaniu umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, zawieranych z Narodowym Funduszem Zdrowia (kontrakty).

Przepisy ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych dają NFZ prawo do kontrolowania jego kontrahentów w zakresie wykonywania przez nich kontraktów właściwie w każdym aspekcie. Ustawa z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej uprawnia ministra zdrowia do kontrolowania każdego podmiotu leczniczego pod względami zgodności z prawem oraz medycznym.

Przepisy tej samej ustawy uprawniają organ prowadzący rejestr podmiotów wykonujących działalność leczniczą (wojewoda, okręgowa rada lekarska lub okręgowa rada pielęgniarek i położnych w zależności od formy działalności leczniczej) do kontrolowania placówek medycznych w zakresie zgodności wykonywanej działalności z przepisami, które określają warunki wykonywania działalności leczniczej.

W zakresie przestrzegania przepisów prawa pracy podmiot leczniczy zatrudniający pracowników może być w każdym czasie kontrolowany przez inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy. Z kolei wywiązywanie się ze zobowiązań podatkowych podlega kontroli ze strony urzędów skarbowych.

Konsekwencje kontroli wszczętej na podstawie donosu zależą od tego, czy podczas kontroli stwierdzono określone nieprawidłowości. W przypadku większości rodzajów kontroli przepisy przewidują przede wszystkim możliwość nałożenia na kontrolowanego określonych kar pieniężnych lub grzywien, które zależą od stwierdzonych uchybień.

Nie ma niestety skutecznej metody na przeciwdziałanie donosom. Jeżeli dana instytucja, nawet na skutek anonimowego donosu zdecyduje się na wszczęcie postępowania kontrolnego, działając w ramach uprawnień ustawowych, placówka medyczna ma obowiązek poddać się tej kontroli.

Najlepszą receptą na uniknięcie ewentualnych negatywnych konsekwencji kontroli w postaci kar pieniężnych lub kar umownych jest dołożenie wszelkich starań, aby swoją działalność prowadzić w sposób jak najbardziej zgodny z obowiązującymi przepisami, niezależnie od tego, czy chodzi o kwestie związane z wykonywaniem kontraktu zawartego z NFZ, czy rozliczeń podatkowych.

Kara nałożona na placówkę wskutek kontroli nie jest bowiem konsekwencją samego donosu, ale nieprawidłowości, których dana placówka się dopuściła. 

Niestety ze względu na brak uregulowań prawnych w zakresie donosów ograniczono również możliwość dochodzenia przez skontrolowanego swoich praw w przypadku fałszywego donosu. Placówka w większości przypadków po prostu nie jest w stanie ustalić tożsamości osoby, która złożyła doniesienie – jest to coś oczywistego w przypadku donosów anonimowych.

Jeżeli natomiast tożsamość zawiadamiającego ustalono w jakikolwiek sposób, można próbować dochodzić swoich praw w drodze powództwa cywilnego – przez żądanie zapłaty odszkodowania za utracone korzyści wynikające z utraty kontrahentów lub w ramach ochrony dóbr osobistych, kiedy ucierpiało dobre imię kontrolowanego.

Pewne możliwości działania daje również prawo karne, wyróżniając takie przestępstwa jak zniesławienie (art. 212 kodeksu karnego), fałszywe oskarżenie (art. 234 k.k.), czy fałszywe zawiadomienie o przestępstwie (art. 238 k.k.).

Jeszcze raz należy jednak podkreślić, że anonimowe zawiadomienie o błędach nie wiąże w żaden sposób instytucji uprawnionej do kontroli i to od decyzji tej instytucji zależy, czy takie zawiadomienie poskutkuje wszczęciem kontroli. Pozostaje zatem pokładać nadzieje w rozsądku takich instytucji i trzeźwej ocenie donosów przez ich pracowników.