Konsekwencje zmian Kodeksu karnego w tarczy 4.0 dla odpowiedzialności karnej lekarzy

Nie przytaczając krytycznych stanowisk prawników wobec tej zmiany, wskazuję na słuszne stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej: „Wprowadzone zmiany doprowadzą do sytuacji, w której lekarze ze strachu przed wymierzeniem im bezwzględnej kary pozbawienia wolności, bądź nierównomiernego do występku środka karnego [tj. zakazu wykonywania zawodu – przyp. R.T.], będą obawiali się podjęcia jakiekolwiek ryzyka, jakie przecież wpisane jest w wykonywany przez nich zawód. Nie trzeba bowiem przypominać, iż każdy, nawet najmniej inwazyjny zabieg, obarczony jest jakimś ryzykiem błędu. Przy takich zasadach odpowiedzialności karnej swoich członków, Samorząd będzie do nich apelował o niepodejmowanie się czynności i zabiegów obarczonych ryzykiem stopnia większego niż znikomy”.

Istotą omawianej zmiany jest to, że art. 37a § 1 k.k. nadano brzmienie: „Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek”.

Wyjaśniając konsekwencje tej zmiany, trzeba zauważyć, że przepis ten odnosi się do niemalże wszystkich przestępstw, które są zarzucane lekarzom: nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 k.k.), spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.), narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty zdrowia i życia (art. 160 k.k.). W praktyce zmiana ta dotyczy więc wszystkich spraw karnych prowadzonych w sprawach o błędy medyczne.

Żeby zrozumieć co się zmieniło, należy przypomnieć, że dotychczas stwierdzenie popełnienia przestępstwa przez lekarza i uznanie jego odpowiedzialności mogło skończyć się orzeczeniem:

• warunkowego umorzenia postępowania karnego;

• grzywny;

• kary ograniczenia wolności;

• kary pozbawienia wolności w zawieszeniu na okres próby;

• kary pozbawienia wolności (bez zawieszenia).

Możliwość orzeczenia tych kar nie była niczym warunkowana ani ograniczona. Każda z tych kar miała charakter samodzielny. Obecnie zaś po omawianej nowelizacji kodeksu karnego sąd po stwierdzeniu popełnienia przestępstwa przez lekarza i uznaniu jego odpowiedzialności będzie mógł orzec:

• warunkowe umorzenie postępowania karnego;

• grzywnę i dodatkowo zakaz wykonywania zawodu lekarza lub odszkodowanie (środek kompensacyjny);

• karę ograniczenia wolności oraz dodatkowo zakaz wykonywania zawodu lekarza lub odszkodowanie (środek kompensacyjny);

• karę pozbawienia wolności w zawieszeniu na okres próby;

• karę pozbawienia wolności (bez zawieszenia).

Żeby mieć całościowy obraz należy jeszcze dodać, że orzekając karę pozbawienia wolności w zawieszeniu na okres próby sąd karny również może – choć nie musi – orzec zakaz wykonywania zawodu.

I teraz istota nowelizacji. Wielokrotnie w procesach medycznych występowałem o uniewinnienie lekarza, a w najgorszym przypadku o orzeczenie najlżejszych kar (np. kary grzywny) ze względu na to, że: wina lekarza była znikoma, błąd był spowodowany uwarunkowaniami organizacyjnymi, lekarz przeprosił pacjenta etc. Teraz nie będzie to już takie łatwe, ponieważ kara grzywny oznacza automatycznie zakaz wykonywania zawodu albo odszkodowanie. W tej sytuacji pole manewru dla obrońcy zdecydowanie zawężono, a lekarz musi do końca walczyć o niewinność ze wszystkich sił albo liczyć się z zakazem wykonywania zawodu niezależnie od wyroku (wyjątek: warunkowe umorzenie postępowania).