Zrównoważone praktyki w sektorze opieki zdrowotnej: redukcja odpadów medycznych i ochrona środowiska naturalnego

Odpady medyczne stanowią zagrożenie dla środowiska naturalnego, zdrowia i życia ludzi. Ze względu na charakter świadczonych usług medycznych, w większości przypadków mamy do czynienia z produktami jednorazowymi, które stają się odpadami bezpośrednio po użyciu (igły, rękawiczki, środki higieny osobistej). W takich przypadkach ciężko mówić o redukcji odpadów, ponieważ ich wytwarzanie jest ściśle związane z koniecznością zapewnienia pacjentom bezpieczeństwa.

Część narzędzi medycznych może być jednak używana ponownie. O tym, czy i jak długo będzie możliwe ponowne używanie narzędzi, w dużej mierze zależy od tego, jak zaprojektowano narzędzie.

Ekoprojektowanie, które jest już widocznym trendem przy produkcji sprzętu elektrycznego i opakowań powinno być ważnym elementem produkcji wyrobów medycznych.

Im lepiej będzie zaprojektowane narzędzie wielokrotnego użytku (np. prosta budowa ułatwiająca czyszczenie i sterylizację lub zastosowanie wymiennych końcówek), tym później powstanie z niego odpad.

Dobrym rozwiązaniem jest również stosowanie materiałów, które utrudniają przenikanie substancji i ułatwiają usuwanie ich z powierzchni narzędzi.

Jeżeli dojdzie do wytworzenia odpadu, należy zadbać o zabezpieczenie środowiska naturalnego oraz przekazanie odpadów do właściwego procesu przetwarzania.

Postępowanie z odpadami medycznymi jest regulowane w kilku aktach prawnych.

Pierwszym z nich jest rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi, które dotyczy postępowania przed przekazaniem i określa m.in. zasady magazynowania odpadów, rodzajów worków (w tym ich kolorów) i oznakowania.

W rozporządzeniu wskazano m.in. następujące zasady bezpieczeństwa:

1. Worki jednorazowego użycia umieszcza się na stelażach lub w sztywnych pojemnikach jednorazowego lub wielokrotnego użycia w sposób pozwalający na uniknięcie zakażenia osób mających kontakt z workiem bądź pojemnikiem.
2. Odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach zbiera się w miejscu ich powstawania do pojemników jednorazowego użycia, sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie lub przecięcie. Przepisy w zakresie oznaczania kolorami poszczególnych rodzajów odpadów medycznych stosuje się odpowiednio, w sposób pozwalający na jednoznaczne zidentyfikowanie przeznaczenia pojemnika.
3. Pojemniki lub worki zapełnia się co najwyżej do 2/3 ich objętości w sposób umożliwiający ich bezpieczne zamknięcie. Niedopuszczalne jest otwieranie raz zamkniętych pojemników lub worków jednorazowego użycia.
4. Pojemniki lub worki wymienia się tak często, jak pozwalają na to warunki przechowywania oraz właściwości odpadów medycznych w nich gromadzonych, nie rzadziej niż co 72 godziny, przy czym wysoce zakaźne odpady medyczne mogą być przechowywane w miejscu ich powstawania,
   nie dłużej niż 24 godziny.
5. Pojemnik lub worek z odpadami medycznymi w miejscu ich powstawania ma widoczne oznakowanie identyfikujące, które zawiera:

• kod odpadów medycznych w nim przechowywanych;
• nazwę wytwórcy odpadów medycznych;
• numer REGON wytwórcy odpadów medycznych;
• numer księgi rejestrowej wytwórcy odpadów medycznych w rejestrze podmiotów wykonujących działalność leczniczą wraz z podaniem organu rejestrowego;
• datę i godzinę otwarcia (rozpoczęcia użytkowania);
• datę i godzinę zamknięcia.

6. W przypadku wysoce zakaźnych odpadów medycznych oznakowanie umieszcza się na pojemniku, który musi być:

• koloru czerwonego,
• wytrzymały,
• odporny na działanie wilgoci i środków chemicznych,
• wykonany w sposób umożliwiający dezynfekcję,
• z możliwością szczelnego zamknięcia.

Kolejny akt prawny to rozporządzenie w sprawie rodzajów odpadów medycznych i odpadów weterynaryjnych, których odzysk jest dopuszczalny. Jeżeli nie znajdziemy w tym rozporządzeniu kodu odpadu, który chcemy przekazać, oznacza to, że odpady należy poddać unieszkodliwianiu.

Będzie tak np. w przypadku kodu 18 01 09 (leki inne niż wymienione w 18 01 08). Określenie, jaki proces jest wymagany, jest kluczowe przy wyborze firmy, której chcemy przekazać odpad.

Oprócz tego rozporządzenia warto przeanalizować wymagania rozporządzenia dotyczącego sposobów unieszkodliwiania odpadów medycznych.

W rozporządzeniu określono szczegółowe wymagania techniczne, jakie muszą być spełnione przy unieszkodliwianiu.

Na przykład, według rozporządzenia kod 18 01 09 może zostać poddany wyłącznie procesowi D10 (Przekształcanie termiczne na lądzie). Proces ten może być prowadzony wyłącznie w spalarni lub współspalarni odpadów. Na tej podstawie podejmujemy decyzję, że odpady należy przekazać do spalarni (przekazanie jako paliwo alternatywne jest niedopuszczalne).

Warto pamiętać, że zgodnie z art. 27 ust. 3 b ustawy o odpadach wytwórca odpadów niebezpiecznych, z wyłączeniem wytwórcy pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, jest zwolniony z odpowiedzialności za gospodarowanie tymi odpadami z chwilą przekazania ich do ostatecznego procesu odzysku lub ostatecznego procesu unieszkodliwienia przez posiadacza odpadów prowadzącego taki proces.

Ostateczny proces odzysku oznacza proces R1-R11, a także proces przygotowania do ponownego użycia. Ostateczny proces unieszkodliwiania oznacza proces D1-D12. Z tego względu tak ważny jest wybór firmy, do której będzie przekazany odpad (pozbycie się odpowiedzialności za odpad następuje na dalszym etapie przetwarzania). Nieprzemyślany wybór może spowodować, że będziemy odpowiadać za ewentualne naruszenia, których może dopuścić się firma, do której przekazano odpad.