Ospa małpia – zalecenia dla pracowników sektora ochrony zdrowia

We wcześniejszych latach ospa małpia powodowała zachorowania u ludzi wyłącznie w krajach afrykańskich, w których występują przenoszące wirusa MPXV gryzonie afrykańskie. Poza Afrykę były zawlekane pojedyncze przypadki, które nie stanowiły źródła ognisk zachorowań.

Obecnie przypadki ospy małpiej w postaci ognisk zachorowań obejmujących po kilkadziesiąt osób pojawiły się m.in. w: Hiszpanii, Portugalii, Wielkiej Brytanii.

Choroba występuje endemicznie (lokalnie) w 9 krajach afrykańskich. Od 2016 roku przypadki zachorowań na ospę małpią odnotowano w Sierra Leone, Liberii, Republice Środkowoafrykańskiej, Republice Konga oraz Nigerii.

Od zwierząt: bezpośredni kontakt z zakażonymi zwierzętami poprzez ich krew lub płyny ustrojowe (głównie są to: wiewiórki, króliki, ale również zakażone myszy czy szczury), albo w wyniku pogryzienia przez zakażone zwierzę. W Europie przenoszenie MPXV tą drogą obecnie nie występuje.

Od człowieka: drogą kropelkową lub z krwią i wydzielinami w czasie bezpośredniego kontaktu z osobą zakażoną, przez śluzówki.

Początkowe objawy choroby:

• wysoka gorączka, powyżej 38,50C
• uogólnione lub miejscowe powiększenie węzłów chłonnych (w odróżnieniu od ospy wietrznej)
• ból głowy
• ból pleców
• znaczne osłabienie

Dalsze objawy, odsunięte w czasie:

Po 1-3 dniach u pacjenta rozwija się wysypka (w kolejności: plamki, grudki, pęcherzyki, krosty, strupki)

• Wysypka zazwyczaj zaczyna się na twarzy i następnie rozprzestrzenia się na inne części ciała.
• W czasie wystąpienia wysypki osoba chora jest zakaźna.
• Wysypka utrzymuje się przez 2-4 tygodni.
• Blizny po odpadnięciu strupów na skutek wysypki są bardzo głębokie, ale zanikają w okresie 1-4 lat.

WHO 23 maja 2022 r. w wytycznych dla diagnostyki laboratoryjnej małpiej ospy wskazało, że obraz kliniczny zachorowań w Europie może odbiegać od przedstawionego, dlatego przy podjęciu decyzji o konieczności wykonania diagnostyki w kierunku MPXV należy uwzględniać zarówno obraz kliniczny, jak i informacje epidemiologiczne, oceniając łącznie prawdopodobieństwo zakażenia.

Obecnie nie ma celowanego leczenia. Stosuje się leczenie objawowe, aktualnie dostępnymi środkami zaradczymi w razie potrzeby (zewnętrznie odkażające, przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwświądowe).

Osobami narażonymi na zakażenie w szczególności jest personel ochrony zdrowia w kontakcie z chorymi pacjentami oraz osoby z obniżoną odpornością.

Zalecane jest unikanie kontaktów z osobą chorą, wczesne rozpoznanie, izolacja, w tym szpitalna, osób podejrzanych o zakażenie i chorych. Wymagane jest zastosowanie w kontakcie z osobą chorą środków ochrony osobistej (maska FFP2 lub FFP3, fartuch ochronny barierowy, długi rękaw, rękawiczki ochronne, ochrona oczu, dezynfekcja).

Szczepienia przeciw ospie małpiej w Polsce są wykonywane szczepionką JYNNEOS, Bavarian Nordic A/S (0,5 ml na dawkę) przedekspozycyjnie i poekspozycyjnie w grupie osób narażonych, tj. u osób z bliskiego kontaktu, personelu medycznego i laboratorium.

Szczepienia są dobrowolne, a decyzja o szczepieniu podejmowana jest indywidualnie po ocenie korzyści i ryzyka, uwzględniając rodzaj kontaktu i czas jaki upłynął od ekspozycji, wiek oraz dane z wywiadu dotyczące statusu immunologicznego i czynników zwiększających ryzyko ciężkiego przebiegu ospy małpiej.

Zalecenia Ministra Zdrowia i Konsultanta Krajowego w dziedzinie choroby zakaźne dotyczące realizacji szczepień przeciw ospie małpiej w grupie osób narażonych

• Diagnostyka

Diagnostyka ospy małpiej polega na identyfikacji materiału genetycznego wirusa w materiale pobranym od pacjenta, np. krew, wydzielina z pęcherzyków – testem PCR (ang. Polymerase Chain Reacion).

Aktualnie badania diagnostyczne w kierunku MPXV są wykonywane w laboratoriach wyspecjalizowanych w diagnostyce ospy prawdziwej i ospy małpiej z wykorzystaniem komercyjnych testów diagnostycznych. Wprowadzenie do UE testów komercyjnych zwiększyło dostępność diagnostyki.

Zgłoszenia podejrzenia przez personel medyczny, należy dokonywać w oparciu o ocenę stanu i objawów klinicznych pacjenta z uwzględnieniem informacji pochodzących z wywiadu epidemiologicznego, zgodnie z definicją przypadku małpiej ospy zaproponowaną przez ECDC w dniu 23 maja 2022 r.

Zaleca się skierowanie pacjenta do szpitala (z oddziałem zakaźnym), w razie wystąpienia następujących okoliczności:

• Objawy:

- wystąpienie objawów typowych dla infekcji wirusowej – gorączka, bóle mięśni, bóle kostno-stawowe, ogólne rozbicie, osłabienie, miejscowe lub uogólnione powiększenie węzłów chłonnych,

- wystąpienie zmian na skórze – krostki lub pęcherzyki, strupy, na skórze całego ciała, lub/i powierzchni dłoni i powierzchni podeszwy stóp (to odróżnia ją od ospy wietrznej),

• W wywiadzie:

- kontakt z osobą podejrzaną/chorą na ospę małpią albo mającą objawy podobne do ospy małpiej,

- podróż w ciągu 3 tygodni do krajów Afryki Zachodniej i Środkowej oraz krajów europejskich, w których potwierdzono przypadki ospy małpiej,

- kontakt z żywymi gryzoniami (szczury, wiewiórki),

- kontakt z materiałem biologicznym zwierzęcia padłego (szczury, wiewiórki).

Obowiązek hospitalizacji względem osób podejrzanych o zachorowanie na ospę małpią jest zachowany do czasu ustalenia innej etiologii zachorowania albo wykluczenia zakażenia wirusem ospy małpiej (test) i decyzji lekarza o skierowaniu pacjenta na izolację w warunkach domowych (rozporządzenie ministra zdrowia z 4 sierpnia 2022 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji).

• wydanie zaleceń dla pracowników sektora ochrony zdrowia dot. zapobiegania transmisji w podmiotach świadczących usługi zdrowotne,

• komunikacja i bieżące informowanie społeczeństwa o chorobie i sytuacji epidemiologicznej w kraju i na świecie oraz podejmowanych działaniach,

• współpraca międzynarodowa, w tym z WHO, na rzecz zapewnienia równego dostępu do diagnostyki, leków, i szczepionek.