Nowy model opieki geriatrycznej w Polsce

Opublikowana na początku września ustawa z 17 sierpnia 2023 r. o szczególnej opiece geriatrycznej stanowi odpowiedź na potrzeby zmieniającej się struktury demograficznej społeczeństwa. Jest to próba systemowego rozwiązania problemów organizacji opieki zdrowotnej dla osób starszych, których odsetek w społeczeństwie stale rośnie. Ustawa była przygotowywana przez 6 lat i z pewnymi wyjątkami wchodzi w życie od 1 stycznia 2024 r. Jednak pełna realizacja jej założeń powinna nastąpić w ciągu 5 lat od wejścia w życie.

Ustawa określa model opieki zdrowotnej przeznaczony dla osób, które ukończyły 75. rok życia i są uprawnione do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Stawia przed realizatorami zadania, których efektem ma być zachowanie możliwie najdłużej, największej sprawności funkcjonalnej i samodzielności osób po 75. roku życia.

Według specjalistów zajmujących się leczeniem pacjentów w podeszłym wieku opieka geriatryczna obejmująca leczenie wielu chorób jednocześnie jest skuteczniejsza od stosowanego obecnie leczenia skoncentrowanego na poszczególnych schorzeniach. Model kompleksowego podejścia do leczenia osób starszych pozwala optymalizować metody terapii, zapobiega polipragmazji (długotrwałemu stosowaniu wielu różnych leków przez jedną osobę) i umożliwia im dłuższe, bardziej komfortowe, samodzielne funkcjonowanie.

Podstawą zorganizowania kompleksowej opieki geriatrycznej, skupiającej się na potrzebach osób starszych – nie tylko zdrowotnych, ale również opiekuńczych, bytowych, komunikacyjnych itp. – będzie plan sporządzony przez wojewodę w porozumieniu z Narodowym Funduszem Zdrowia i zatwierdzony przez ministra zdrowia, po zaopiniowaniu przez Krajową Radę do Spraw Opieki Geriatrycznej.

W wojewódzkim planie szczególnej opieki geriatrycznej określa się:

• liczbę i lokalizację oddziałów geriatrycznych oraz minimalną liczbę łóżek w tych oddziałach,
• obszary działania wraz z lokalizacją poszczególnych centrów zdrowia 75+ (obszar działania centrum ma obejmować teren zamieszkały przez 6 tys. – 12 tys. osób, które ukończyły 75 lat). Plan ten może być aktualizowany w przypadku zmiany warunków i konieczności zapewnienia właściwej dostępności do szczególnej opieki geriatrycznej.

Ośrodkami realizującymi świadczenia geriatryczne będą:

• oddziały geriatryczne,
• centra zdrowia 75+,
• lekarze podstawowej opieki zdrowotnej.

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) – po uzyskaniu zgody pacjenta – dokonuje wstępnej oceny geriatrycznej w terminie 6 miesięcy od dnia ukończenia przez tę osobę 75 lat, a następnie w zależności od stanu jej zdrowia, nie rzadziej jednak niż raz na rok. Ocenę taką może przeprowadzać również pielęgniarka podstawowej opieki zdrowotnej. Na podstawie wyników wstępnej oceny geriatrycznej (wg skali WES-13) lekarz POZ wystawia skierowanie do Centrum zdrowia 75+.

W przypadku osób, które ukończyły 75 lat przed dniem wejścia w życie ustawy, wstępną ocenę geriatryczną przeprowadza się w terminie roku od dnia wejścia w życie ustawy.

Większej uwagi wymaga wprowadzane ustawą Centrum zdrowia 75+ (dalej: centrum), które w ujęciu formalnym jest zakładem leczniczym (w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej), gdzie wykonywane są świadczenia ambulatoryjne.

Struktura centrum obejmuje:

• poradnię konsultacyjną, w której udziela się specjalistycznych świadczeń geriatrycznych, świadczeń z zakresu fizjoterapii oraz psychologicznych;
• co najmniej jeden dzienny ośrodek opieki geriatrycznej zapewniający czasową, dzienną opiekę dla pacjentów oraz wsparcie i doradztwo dla opiekunów pacjentów centrum w zakresie organizacji opieki i leczenia pacjentów centrum, a także wyżywienie i transport z miejsca zamieszkania do ośrodka i z powrotem, jednak brak jeszcze rozporządzenia określającego szczegółowe zasady funkcjonowania dziennego ośrodka opieki geriatrycznej;
• geriatryczny zespół opieki domowej, w skład którego wchodzą: lekarz, pielęgniarka, fizjoterapeuta, psycholog oraz koordynator opieki geriatrycznej zapewnia udzielanie świadczeń, w warunkach domowych pacjentom centrum, których stan zdrowia uniemożliwia uzyskanie tych świadczeń w warunkach ambulatoryjnych;
• zespół koordynatorów opieki geriatrycznej, którzy mają następujące zadania:
  • udzielanie pacjentom centrum oraz ich opiekunom informacji o organizacji postępowania terapeutycznego;
  • uczestniczenie w opracowywaniu indywidualnych planów;
  • koordynowanie wykonania indywidualnych planów;
  • zapewnienie współpracy między podmiotami i osobami uczestniczącymi w postępowaniu terapeutycznym;
  • udzielanie pacjentom centrum wsparcia na wszystkich etapach postępowania terapeutycznego;
  • współpraca z podmiotami wykonującymi działalność leczniczą, jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej oraz centrami usług społecznych w zakresie dotyczącym potrzeb pacjentów centrum;
• zespół edukatorów zdrowotnych, których zadaniem jest prowadzenie różnych form edukacji zdrowotnej dostosowanej do potrzeb pacjentów oraz ich opiekunów;
• punkt informacyjno-recepcyjny, do którego zadań należą przede wszystkim:
  • informowanie o zasadach udzielania świadczeń opieki zdrowotnej, w tym udzielanych w centrum;
  • informowanie o zasadach korzystania ze świadczeń pomocy społecznej i usług społecznych realizowanych na obszarze działania centrum.

Ustawodawca przewidział 5 lat na pełną realizację zadań składających się na szczególną opiekę geriatryczną, to jest na utworzenie centrów zdrowia 75+ i oddziałów geriatrycznych z wymaganą liczbą łóżek (min. 50 łóżek geriatrycznych na 100 tys. mieszkańców województwa, którzy ukończyli 60. rok życia).

W okresie dostosowawczym mogą być stosowane obniżone normy liczby łóżek w oddziałach geriatrycznych – przez 5 lat oraz można będzie zatrudniać edukatorów zdrowotnych bez wymaganego szkolenia – przez 3 lata od wejścia w życie ustawy (nie ma jeszcze programu szkolenia, który opracowuje Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, a zatwierdzi minister zdrowia).

Są jednak poważne wątpliwości, czy data wejścia w życie ustawy o szczególnej opiece geriatrycznej będzie terminem rzeczywistej zmiany sposobu opieki nad osobami starszymi i czy 5 lat jest wystarczające na zorganizowanie zaproponowanego w ustawie modelu opieki geriatrycznej.

Zasadniczą przeszkodą w realizacji założeń ustawy jest zbyt mała liczba specjalistów z zakresu geriatrii. Na dzień 30 czerwca 2021 r. mieliśmy, według informacji Naczelnej Izby Lekarskiej, 518 aktywnych zawodowo geriatrów, co może znacznie utrudnić, a nawet uniemożliwić działanie zarówno oddziałów geriatrycznych, jak i centrów zdrowia 75+.

O ile w okresie dostosowawczym można przygotować – przy należytym finansowaniu – przeszkolone kadry koordynatorów i edukatorów, to już z lekarzami mającymi specjalizację z geriatrii może być duży problem. Mimo uznania tej specjalności medycznej za priorytetową nie cieszy się ona zainteresowaniem wśród rezydentów.

Zaproponowany w ustawie sposób sprawowania opieki geriatrycznej obejmuje różnorakie świadczenia, począwszy od szpitalnych i ambulatoryjnych lekarskich, pielęgniarskich, przez świadczenia udzielane przez psychologa, fizjoterapeutę, dietetyka, edukatora zdrowotnego, terapię zajęciową, aż po wyżywienie i transport, a wszystko to jest planowane, nadzorowane i zapewniane przez koordynatora opieki geriatrycznej.

Sprawowanie opieki według takiego modelu wymaga odpowiednich zasobów: pomieszczeń, wyposażenia oraz zatrudnienia dużej liczby wykwalifikowanego personelu, co jest zadaniem niezmiernie kosztownym. Potrzebne jest zatem odpowiednie finansowanie świadczeń opieki geriatrycznej.

Obecnie niewiele mówi się o finansowaniu świadczeń realizowanych w ramach proponowanego modelu opieki geriatrycznej, która stanowi kolejny już segment opieki zdrowotnej koordynowanej (mamy już koordynację w podstawowej opiece zdrowotnej, w chorobach onkologicznych, kardiologicznych, dla ciężarnych, dla chorych na SM). Wszystkie te modele miały ze wszech miar trafne założenia, ale ich wspólną wadą było i jest niewystarczające finansowanie. Oby nie było to przyczyną upadku kolejnej słusznej idei, jaką jest kompleksowa opieka geriatryczna.