Jakie zmiany wprowadza ustawa o niektórych zawodach medycznych

Ustawa z 17 sierpnia 2023 r. dotycząca niektórych zawodów medycznych wprowadza regulacje dotyczące wykonywania, doskonalenia zawodowego oraz odpowiedzialności zawodowej w 15 zawodach medycznych.

Wśród nich znajdują się:

• w dziedzinie stomatologii: asystentka stomatologiczna oraz higienistka stomatologiczna,
• w specjalności okulistycznej: optometrysta oraz ortoptystka.

W pozostałych dziedzinach: technik sterylizacji medycznej, elektroradiolog, instruktor terapii uzależnień, opiekun medyczny, podiatra, profilaktyk, protetyk słuchu, technik farmaceutyczny, technik masażysta, technik ortopeda oraz terapeuta zajęciowy.

Ustawa określa podstawowe kryteria, które muszą być spełnione, aby wykonywać każdy z wymienionych zawodów medycznych. Kandydat musi spełnić następujące wymogi:

• mieć pełną zdolność do czynności prawnych;
• nie mieć prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego ani za umyślne przestępstwo skarbowe;
• korzystać w pełni z praw publicznych;
• znać język polski w mowie i piśmie na poziomie niezbędnym do praktykowania wybranego zawodu medycznego. Uznaje się, że warunek ten jest spełniony, jeśli kandydat ukończył studia w języku polskim, zdobył kwalifikacje w polskojęzycznej szkole medycznej lub odbył szkolenie w języku polskim. W innych sytuacjach wymagane jest złożenie odpowiedniego oświadczenia;
• mieć odpowiednie wykształcenie lub kwalifikacje do wykonywania wybranego zawodu medycznego, co jest potwierdzone odpowiednim dokumentem. Ustawa przewiduje także alternatywne ścieżki uzyskania takich kwalifikacji, w tym uznawanie kwalifikacji zdobytych w innych krajach Unii Europejskiej lub na podstawie umów międzynarodowych;
• być wpisanym do Centralnego Rejestru Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego.

Prawo do wykonywania zawodu medycznego zostaje odebrane osobie w następujących sytuacjach:

• gdy straci lub będzie miała ograniczoną zdolność do czynności prawnych;
• gdy zostanie pozbawiona praw publicznych;
• w przypadku prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub za umyślne przestępstwo skarbowe;
• gdy zostanie pozbawiona prawa do praktykowania zawodu medycznego.

Ustawa wprowadza Centralny Rejestr Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego. Kluczowe jest to, że praktykowanie zawodu medycznego staje się możliwe dopiero po dokonaniu wpisu do tego rejestru. Rejestr ten jest zarządzany przez jednostkę podległą ministrowi zdrowia, przy użyciu zaawansowanego systemu teleinformatycznego.

W Centralnym Rejestrze Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego znajdują się następujące informacje:

1) nazwa wykonywanego zawodu medycznego;

2) dane osobowe dotyczące osoby wykonującej zawód medyczny (imię i nazwisko, PESEL, obywatelstwo, adres, numer telefonu do kontaktu oraz adres poczty elektronicznej);

3) dane dotyczące wykształcenia lub kwalifikacji (nazwę i adres ukończonej szkoły lub uczelni, numer i datę wydania świadectwa lub dyplomu, poziom wykształcenia, tytuł zawodowy w przypadku ukończenia studiów);

4) nazwę i adres wykonywania zawodu medycznego;

5) informację o zawieszeniu uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego;

6) informację o zaprzestaniu wykonywania zawodu medycznego na terytorium Polski;

7) informację o wznowieniu wykonywania zawodu medycznego na terytorium Polski;

8) datę utraty uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego wraz z podaniem przyczyny;

9) informację o tymczasowym zawieszeniu uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego albo o ograniczeniu zakresu czynności w jego wykonywaniu.

Co do opłat, złożenie wniosku o wpis do rejestru kosztuje 100 zł. Natomiast dokonywanie zmian w danych lub wykreślenie wpisu jest bezpłatne.

Ustawa precyzyjnie definiuje zakres obowiązków dla poszczególnych zawodów medycznych. Dla przykładu asystentka stomatologiczna ma za zadanie wspieranie lekarza dentysty w trakcie zabiegów oraz dbanie o gotowość gabinetu do pracy. Z kolei terapeuta zajęciowy skupia się na diagnozowaniu w ramach terapii zajęciowej, przeprowadzaniu terapii indywidualnej i grupowej, ocenianiu jej skuteczności oraz organizowaniu działań terapeutycznych. Głównym celem tych działań jest poprawa funkcjonowania pacjentów zarówno w wymiarze fizycznym, psychicznym, jak i społecznym, a także wspieranie ich integracji społecznej i zawodowej.

Szczegółowy wykaz czynności zawodowych dla poszczególnych zawodów medycznych zostanie określony przez ministra zdrowia w formie rozporządzenia. W jego opracowaniu uwzględnione zostaną niezbędne kwalifikacje, zakres wymaganych umiejętności oraz kluczowa kwestia bezpieczeństwa pacjentów. Ponadto ustalono podstawowe zasady wykonywania zawodu medycznego. Są one analogiczne do tych, które dotyczą już uregulowanych profesji, takich jak pielęgniarka czy fizjoterapeuta.

Osoba wykonująca zawód medyczny ma prawo wglądu do dokumentacji medycznej pacjenta – w zakresie niezbędnym do udzielanych przez siebie świadczeń opieki zdrowotnej.

W przypadku uzasadnionych wątpliwości odnoszących się do realizacji zlecenia wprowadzano możliwość domagania się przez osobę realizującą dane świadczenie opieki zdrowotnej uzasadnienia przez zlecającego potrzeby wykonania danego zlecenia. Przewidziano także prawo odmowy wykonania określonego świadczenia – bez żadnych dodatkowych wymogów poza obowiązkiem uzasadnienia w dokumentacji medycznej odmowy wykonania danego świadczenia i poinformowania o tym zlecającego.

Ustawa wprowadza także obowiązek wykonywania zawodu pod nadzorem, gdy osoba, która nie wykonywała danego zawodu medycznego dłużej niż 5 lat (w okresie ostatnich 6 lat) – przez 6 miesięcy od dnia podjęcia jego wykonywania.

Osobą nadzorującą może być inna osoba wykonująca ten sam zawód medyczny, ale także lekarz, lekarz dentysta, pielęgniarka, farmaceuta albo fizjoterapeuta, mający co najmniej 5-letnie doświadczenie zawodowe oraz zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację czynności zawodowych, przez osobę będącą pod nadzorem.

Trzeba podkreślić, że ustawa wskazuje, jakie inne czynności uznaje się za wykonywanie zawodu, które nie powoduje przerwy.

Za wykonywanie danego zawodu medycznego uważa się również:

1) prowadzenie zajęć na studiach umożliwiających uzyskanie wykształcenia niezbędnego do wykonywania danego zawodu medycznego lub w szkołach prowadzących kształcenie w danym zawodzie medycznym bądź

2) wykonywanie pracy na rzecz ustawicznego rozwoju zawodowego;

3) prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych, których tematyka dotyczy danego zawodu medycznego;

4) kierowanie pracą zawodową osób wykonujących dany zawód medyczny;

5) zatrudnienie na stanowiskach administracyjnych, na których wykonuje się czynności związane z przygotowywaniem, organizowaniem lub nadzorem nad udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej.

Ustawa wprowadza obowiązek ustawicznego rozwoju zawodowego – aktualizację wiedzy i umiejętności zawodowych przez osobę wykonującą zawód medyczny przez kształcenie podyplomowe (uczestnictwo w ramach kształcenia podyplomowego w szkoleniu specjalizacyjnym lub w kursie kwalifikacyjnym) lub doskonalenie zawodowe (kurs doskonalący lub samokształcenie).

Programy poszczególnych kursów kwalifikacyjnych oraz kursów doskonalących opracuje, a także

zaktualizuje, zgodnie z postępem wiedzy medycznej, zespół ekspertów powołany przez dyrektora Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego (CMKP).

Kurs kwalifikacyjny poprowadzą uczelnie, które prowadzą kształcenie na studiach umożliwiających uzyskanie wykształcenia niezbędnego do wykonywania danego zawodu medycznego oraz CMKP. Kursy doskonalące będą mogły zaś prowadzić podmioty wpisane na listę podmiotów uprawnionych do prowadzenia kursu doskonalącego prowadzoną przez CMKP. Dyrektor CMKP będzie podawała do publicznej wiadomości (na stronie internetowej CMKP) zatwierdzone programy kursów kwalifikacyjnych, zatwierdzone programy kursów doskonalących oraz listę podmiotów uprawnionych do prowadzenia kursów doskonalących.

Kurs kwalifikacyjny ma kończyć się egzaminem teoretycznym w formie pisemnej albo ustnej lub egzaminem praktycznym. Odbycie kursu kwalifikacyjnego będzie zaś potwierdzane zaświadczeniem o jego ukończeniu.

Ponadto przewidziano, że do kursu kwalifikacyjnego może przystąpić jedynie osoba uprawniona do wykonywania zawodu medycznego co najmniej z 3-letnim stażem pracy w danym zawodzie medycznym, dla którego jest prowadzony kurs kwalifikacyjny.

Minister zdrowia dopiero w drodze rozporządzenia określi formy samokształcenia, liczbę punktów edukacyjnych za poszczególne formy ustawicznego rozwoju zawodowego, wraz z dokumentami potwierdzającymi ich realizację, oraz liczbę punktów niezbędnych do zaliczenia obowiązku doskonalenia zawodowego.

Osobie wykonującej zawód medyczny, która będzie podnosić swoje kwalifikacje zawodowe w ramach ustawicznego rozwoju zawodowego, będzie przysługiwał – na jej wniosek – płatny urlop szkoleniowy (jak za urlop wypoczynkowy) w wymiarze do 6 dni roboczych rocznie. Termin urlopu szkoleniowego należy uzgadniać każdorazowo z pracodawcą.

Osoba wykonująca zawód medyczny będzie miała obowiązek niezwłocznego przedstawienia pracodawcy dokumentu poświadczającego jej udział w dopuszczonych formach ustawicznego rozwoju zawodowego.

Ustawa o niektórych zawodach medycznych stanowi, że osoby wykonujące ww. zawody medyczne podlegają odpowiedzialności zawodowej za przewinienie zawodowe, tzn. za zawinione naruszenie przepisów związanych z wykonywaniem danego zawodu medycznego. Minister zdrowia powoła 4 rzeczników dyscyplinarnych, wskazując jednego z nich jako koordynującego wykonywanie zadań tych rzeczników.

Postępowanie wyjaśniające będzie prowadził rzecznik dyscyplinarny z urzędu lub na wniosek ministra zdrowia, ministra spraw wewnętrznych, ministra obrony narodowej, prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia oraz pokrzywdzonego.

Z kolei za pokrzywdzonego będzie uznawany pacjent (osoba fizyczna), którego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przewinienie zawodowe. Pokrzywdzonym może być także osoba prawna (np. NFZ) czy jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Ustawa wskazuje przy tym, że złożenie ww. wniosku o wszczęcie postępowania wyjaśniającego przez pokrzywdzonego będzie podlegało opłacie w wysokości 200 zł. Wniosek złożony przez pokrzywdzonego nienależycie opłacony będzie zwracany bez rozpatrzenia.

Rzecznik dyscyplinarny odmówi wszczęcia postępowania, jeżeli od chwili popełnienia czynu upłynie 3 lata, z kolei karalność przewinienia zawodowego ustaje, jeżeli od chwili jego popełnienia upłynęło 5 lat (wtedy postępowanie powinno zostać umorzone). Natomiast jeśli czyn będzie jednocześnie stanowił przestępstwo albo wykroczenie, ustanie karalności przewinienia zawodowego nastąpi nie po 5 latach od daty czynu, ale nie wcześniej niż ustanie karalności przestępstwa (np. po 10 latach – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata i po 5 latach, gdy chodzi o pozostałe występki) albo karalności wykroczenia (gdy od czasu popełnienia wykroczenia upłynął rok; jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu).

W toku postępowania wyjaśniającego rzecznik dyscyplinarny będzie mógł przesłuchiwać pokrzywdzonego i inne osoby w charakterze świadków, powoływać biegłych czy przeprowadzać inne dowody, np. z dokumentów. Jeżeli postępowanie wyjaśniające potwierdzi zasadność zarzutów, rzecznik dyscyplinarny składa wniosek o ukaranie do Komisji Odpowiedzialności Zawodowej.

Komisja orzeka w składzie 5-osobowym, tzn. przewodniczący składu orzekającego, 2 członków – przedstawicieli danego zawodu medycznego oraz 2 członków – przedstawicieli ministra zdrowia. Przewodniczącego składu wyznacza przewodniczący komisji. Tak wyznaczony przewodniczący składu wyznacza pozostałe 4 osoby do składu w danej sprawie. Sama komisja będzie się składać z 76 członków powoływanych przez ministra zdrowia na 4-letnią kadencję.

Postępowanie przed komisją kończy się wydaniem orzeczenia, które wraz z pisemnym uzasadnieniem i pouczeniem o terminie i sposobie wniesienia odwołania będzie doręczane stronom z urzędu (tzn. bez konieczności składania wniosku) w terminie 30 dni od dnia jego ogłoszenia.

Ustawa o niektórych zawodach medycznych zawiera także katalog kar, które może wymierzyć ww. komisja za przewinienie zawodowe:

1) upomnienie;

2) nagana;

3) kara pieniężna – od 1-krotnego do 3-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę;

4) zawieszenie uprawnienia do wykonywania zawodu od 1 miesiąca do 5 lat;

5) pozbawienie uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego.

Od skazującego orzeczenia komisji osobie obwinionej oraz rzecznikowi dyscyplinarnemu przysługiwać będzie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez komisję w innym składzie 5-osobowym, a następnie odwołanie do sądu apelacyjnego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby obwinionej.

Co istotne, w przypadku uprawomocnienia się kary pozbawienia uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego skutkiem będzie:

• skreślenie danej osoby z rejestru bez prawa ubiegania się o ponowny wpis do rejestru przez okres kolejnych 10 lat;
• możliwość rozwiązania umowy o pracę (bez wypowiedzenia z winy takiego pracownika) albo umowy cywilnoprawnej, na podstawie której taka osoba skazana wykonuje swój zawód.

Ustawa wejdzie w życie 26 marca 2024 r. Ustawa w zakresie kilku przepisów dostosowujących i przepisów ustaw zmienianych przewiduje inne terminy wejścia w życie. Po wejściu w życie ustawy straci moc ustawa z 18 lipca 1950 r. o odpowiedzialności zawodowej fachowych pracowników służby zdrowia.