Jak udzielać świadczeń uchodźcom z Ukrainy

Od 12 marca 2022 r. obowiązuje specustawa, czyli ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, która reguluje m.in. kwestie udzielania świadczeń zdrowotnych uchodźcom z Ukrainy.

Prawo do świadczeń zdrowotnych w placówkach medycznych w Polsce, w zakresie tożsamym jak dla osób ubezpieczonych, obejmuje osoby, które wjechały do Polski od 24 lutego 2022 r., czyli od początku agresji Rosji na Ukrainę.

Oprócz warunku terminu wjazdu do Polski osobami uprawnionymi są obywatele Ukrainy, a także niemający obywatelstwa ukraińskiego ich małżonkowie, którzy bezpośrednio przekroczyli granicę polsko-ukraińską.

Do grona osób uprawnionych specustawa zalicza też obywateli Ukrainy z Kartą Polaka, a także członków najbliższej rodziny takiego obywatela. Te osoby nie muszą spełniać wymogu przekroczenia granicy polsko-ukraińskiej.

Prawo do świadczeń obejmuje także dziecko urodzone już w Polsce, jeżeli jego matka jest osobą uprawnioną w rozumieniu specustawy.

Obecnie toczą się prace legislacyjne zmieniające specustawę. Ich celem jest objęcie przepisami specustawy również obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy, w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, nie bezpośrednio, ale przekroczyli np. granicę ukraińsko-mołdawską i w następnej kolejności udali się do Polski, i którzy wyrażają zamiar pozostania w naszym kraju.

Osoby uprawnione na mocy spec­ustawy do opieki zdrowotnej na terenie Polski mają prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, udzielonych w Polsce, na analogicznych zasadach i w analogicznym zakresie do osób ubezpieczonych w Polsce, z wyjątkiem leczenia uzdrowiskowego, rehabilitacji uzdrowiskowej, prawa do leczenia za granicą oraz zwrotu środków za leczenie za granicą na podstawie dyrektywy transgranicznej.

Takim osobom przysługuje również prawo do produktów leczniczych finansowanych z programów zdrowotnych Ministerstwa Zdrowia, świadczenia w zakresie zapobiegania i leczenia chorób zakaźnych, czyli szczepienia przeciwko COVID-19, testy w kierunku koronawirusa (antygenowe i PCR) oraz leczenie związane z COVID-19.

Dzieciom zaś przysługują szczepienia ochronne w ramach kalendarza szczepień ochronnych.

Co istotne, tych świadczeń udzielają te placówki medyczne, które zawarły z NFZ umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, oraz przez te apteki, które mają umowę na realizację recept zawartą z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Aby osoba objęta specustawą mogła skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej, powinna okazać dokumenty poświadczające, że spełnia warunki zakwalifikowania jej jako osoby uprawnionej do świadczeń medycznych.

Przed wejściem w życie specustawy, czyli od 24 lutego do 11 marca 2022 r., świadczenia zdrowotnego udzielano na podstawie każdego dokumentu potwierdzającego tożsamość,m.in.: paszportu obywatela Ukrainy ze stemplem Straży Granicznej RP, zaświadczenia wydanego przez Straż Graniczną RP, dowodu osobistego, prawa jazdy, aktu małżeństwa, aktu urodzenia oraz innych dokumentów poświadczających status ukraińskiego obywatelstwa, czas i miejsce przekroczenia granicy, status małżonka obywatela Ukrainy, pokrewieństwo w przypadku najbliższej rodziny obywatela Ukrainy z Kartą Polaka.

Po wejściu w życie specustawy, czyli od 12 marca 2022 r., udzielanie świadczeń jest możliwe również na podstawie specjalnego numeru PESEL nadawanego obywatelom Ukrainy, e-dokumentu poświadczającego status osoby uprawnionej, który można aktywować po założeniu profilu zaufanego oraz wydruku potwierdzenia utworzenia profilu zaufanego przez osobę uprawnioną, który zawiera imię, nazwisko oraz PESEL.

Postępowanie placówki medycznej w przypadku braku potwierdzenia uprawnienia uchodźcy z Ukrainy do świadczeń opieki zdrowotnej warunkuje stan zdrowia osoby, która zgłasza się po pomoc medyczną.

Jeśli jest to osoba w stanie nagłym, o którym mowa w art. 19 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej ustawa o świadczeniach), podmiot leczniczy nie może odmówić udzielenia jej pomocy medycznej i powinien zrealizować świadczenia opieki zdrowotnej w niezbędnym zakresie.

Zgodnie z ustawą o działalności leczniczej podmiot leczniczy nie może bowiem odmówić udzielenia świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje natychmiastowego udzielenia takiego świadczenia ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia i żadna okoliczność nie może stanowić podstawy do takiej odmowy.

Należy jednak mieć świadomość, że w przypadku braku dobrowolnej zapłaty przez pacjenta z Ukrainy kosztów udzielonego świadczenia, postępowanie sądowe oraz egzekucja należności musiałaby się toczyć w Ukrainie, a nie na terenie naszego kraju, ze względu na brak umowy międzynarodowej między Polską a Ukrainą w zakresie wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych w sprawach majątkowych.

Inaczej sprawa wygląda w sytuacji, gdy obywatel Ukrainy jest uprawniony w świetle przepisów specustawy do świadczeń zdrowotnych, ale nie ma dokumentów, które takie uprawnienie potwierdzają, bo np. zagubił paszport lub zaświadczenie Straży Granicznej z datą przekroczenia granicy.

Wówczas, zgodnie z ustawą o świadczeniach, osoba, której udzielono świadczenia opieki zdrowotnej w stanie nagłym, jest zobowiązana do przedstawienia dokumentu potwierdzającego prawo do świadczeń opieki zdrowotnej w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia udzielania świadczenia opieki zdrowotnej, a jeżeli świadczenie to jest udzielane w oddziale szpitalnym, w terminie 7 dni od dnia zakończenia udzielania świadczenia opieki zdrowotnej – pod rygorem obciążenia tej osoby kosztami udzielonych jej świadczeń. Świadczeniobiorca może przedstawić dokumenty potwierdzające prawo do świadczeń w terminie późniejszym, jednak w okresie nie dłuższym niż rok, licząc od dnia upływu tych terminów.

Jeśli jednak do placówki zgłasza się osoba, która nie ma dokumentów potwierdzających prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, a jej stan zdrowia nie wymaga udzielenia jej pilnej pomocy medycznej, placówka medyczna ma możliwość odmowy udzielenia jej świadczenia.

Osoby, które przykładowo nie mają stempli w paszporcie lub innych dokumentów potwierdzających przekroczenie granicy po 24 lutego, należy skierować na całodobową infolinię NFZ, który zarejestruje tę osobę w systemie i potwierdzi jej uprawnienie do świadczeń.

Takie osoby mogą też udać się do punktu recepcyjnego, w którym uzyskają zaświadczenie o dacie wjazdu.

Można też zaproponować, by osoby, które nie mają potwierdzonego uprawnienia do opieki medycznej z tytułu specustawy, zgłosiły się do urzędu gminy/miasta w celu uzyskania PESEL-u.

Od 16 marca ruszyła rejestracja, wszelkie informacje publikowane są na stronie internetowej Ministerstwa Cyfryzacji oraz stronach internetowych urzędów gmin/miast.

Osobom, które w wyniku agresji Rosji na Ukrainę zmuszone były do opuszczenia Ukrainy, również przysługuje pomoc medyczna w Polsce.

Należy podkreślić, że od 4 marca 2022 r. obowiązuje na terenie krajów Unii Europejskiej decyzja wykonawcza Rady UE 2022/382, która stwierdza istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy, w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE, i wprowadza tymczasową ochronę osób wymienionych w decyzji. Decyzją są objęci:

• obywatele Ukrainy zamieszkali w Ukrainie przed 24 lutego 2022 r. i członkowie ich rodzin,
• obywatele państw trzecich i bezpaństwowcy, którzy przed 24 lutego 2022 r. korzystali w Ukrainie z ochrony międzynarodowej (uchodźcy) i członkowie ich rodzin,
• obywatele państw trzecich i bezpaństwowcy, którzy przebywali w Ukrainie przed 24 lutego 2022 r. na podstawie zezwolenia na pobyt stały, i nie mogą bezpiecznie wrócić do swojego państwa.

Osobom uprawnionym na mocy decyzji Rady UE, zgodnie z ustawą o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przysługuje opieka medyczna na ich wniosek.